Əyyub Abasov | “Zəngəzur” (roman)
(2 cilddə)
“Zəngəzur” romanı hər şeydən əvvəl XX əsrin əvvəlindəki Zəngəzur mahalının, onun sakinlərinin yaşam mənzərəsidir. Burda daha çox qara, acı lövhələr üstünlük təşkil edir; kasıbçılıq, aclıq, səfalət, yoxsulluq içində üzülən, hakimiyyət, torpaq, var-dövlət sahiblərinin azğınlığı, ərşə dayanan zülmü, heç bir əxlaq, ölçü-biçiyə sığmayan qudurğanlığı, acgözlüyü, hərisliyi, harınlığı...Və bir də gecə-gündüz fikri, xəyalı ancaq acından ölməmək üçün çalışan zəhmətkeş insanların mənəvi dünyası, əxlaqi təmizliyi, abır-həyası, dostluğa, duz-çörəyə sədaqəti, ailə dəyərlərini, namus, ismətini qorumaq üçün hətta, ölümə getməyə belə hazır olmaları, övlada, valideynə məhəbbəti bu insanları birləşdirən səciyyəvi cəhətlərdir, ağır töycü, biyar altında inləsələr də ancaq yenə də gələcəyə inamlarını itirmirlər. Onlar sidq ürəklə bir olan Allaha inanır, ürəkdən tapınır, başlarına gələn qəza-qədəri, kasıbçılığı da o gözəgörünməzin alın yazısı hesab edir, ona görə də yaxşı-pis hər şeyi ondan yalvarıb diləyirlər, içlərindəki etirazı da bu qorxu səbəbilə boğmağa çalışırlar. Bu əsər Zəngəzur kəndlilərinin əxlaq, mənəvi dəyərlər toplusudur. Zəhmətkeş kəndli Nəbi, həyat yoldaşı Güləndam, qızı Növrəstə, oğlu Yusif yaşadıqları dağların havası kimi təmiz, saf insanlardır, sadə, səmimi ailədirlər. Onlar nə qədər əziyyət çəkib əkib becərsələr də, yenə səfalət içində yaşayırlar, çünki əldə etdikləri məhsulun çox hissəsini var-dövlət xəstəsi mülkədar Hacı Atakişi, yaxud erməni qolçomaq Baqrat qamarlayıb əllərindən alır. Onların hər ikisi yoxsul kəndlilərə qarşı nə qədər amansızdırsa, çar hökumətinin yerli nümayəndələrini görəndə quzuya dönürlər, onların xoşuna gəlmək üçün hər dona girir, yaltaqlanır, əyilir, rüşvət verir, yalan danışırlar. Ailə üzvləri də onların əlindən beziblər, ancaq qarın dolusu yemək xatirinə qorxudan susurlar, yoxsul Nəbinin, Aşotun ailəsində olan mehribançılıqdan bunlarda əsər-əlamət yoxdur. Hacı Atakişinin oğlu Fərman da atasının tökdüyün yığışdırıb, ona nifrət edən saf qəlbli Növrəstənin bütün etirazlarına baxmayaraq onu ələ keçirməyə çalışır.
Təbii ki, o dövrün qanun-qaydaları elə idi ki, «Zəngəzur»un sovet sezurasından keçməsi üçün müəllif əsərində dostluq, qonşuluq motivlərinə geniş yer verməli idi. Əslində elə müharibəni pisləmək, fitnə-fəsada bais olanları tənqid etmək hər bir yazıçının vəzifəsidir, mənəvi borcudur. Bu mənada Əyyub Abbasov bütün xalqların sülh, əmin-amanlıq şəraitində yaşamasını arzulayırdı. O bilirdi ki, öz millətini qırğına, fəsada, cinayətə təhrik edən birinci növbədə elə öz xalqının düşmənidir. Yazıçı fakt və dəlillərlə, eləcə də öz gözləri ilə gördüyü hadisələrin köməyi ilə daşnakların məkrli siyasətlərini sərrast qamçılayaraq, onların rəhbərlərinin rəzil portretlərini realist lövhələrlə təqdim edib.
Zəngəzurun ötən əsrin əvvəllərində real mənzərəsi belə idi ki, burada müsəlman türklər və kürdlər xristian ermənilərlə qonşu, dost olaraq yaşayır, birlikdə əkir, biçir, çörəyini, suyunu, ayran-qatığını bölüşür, dilləri, dinləri ayrı olan müsəlman, erməni ağalarının zülmündən cana doyur, təngə gəlir, ağır gündə bir-birinə arxa olur, dərdlərini, xoş günlərdə, xeyir xəbərlərdə sevinclərini bölüşürlər. Bu onların yaşam tərzi idi, hər millətin özünün gendən, mentalitetdən gələn sənət, peşə qabiliyyətləri mövcud idi. Sənətkarlığı ermənilər yaxşı bacarırdısa, heyvandarlığı kürdlər, əkin-biçini müsəlmanlar daha yaxşı bilirdilər.
Növrəstə ilə Şahmərdanın, Surenlə Siranuşun saf məhəbbəti, çətinliklərə sinə gərmələri, bir-birilərinə qovuşmaq həsrəti, bu yolda göstərdikləri cəsarət, gənclərin səmimi duyğuları, könül çırpıntıları romanda lirik, bədii detallarla təsvir olunub. Suren rus strajniklərinin əlindən qurtulub qaçanda ən etibarlı sığınacaq yeri kimi Şahmərdangilin evin seçir, həbsdən xilas olur.
Ancaq zaman dəyişir, daha aşağılar köhnə qayda ilə yaşaya bilmir, yuxarılar da idarə edə bilmirlər, narazılıq kortəbii də olsa, aşıq-aşkar büruzə verir, Peterburqdan gələn xəbərlər əyalətlərə də çatır, fəhlə və kəndlilərin öz haqları uğrunda mübarizəyə başlaması ucqarlardakı insanlarda da mübarizə əzmi yaradır. Xüsusilə Birinci Dünya Müharibəsində dünyaya hökm edən Çar Rusiyasının, Romanovlar sülaləsinin əbədi, məğlubedilməz imicinin dağılması onları da ruhlandırır, şimaldan əsər küləklər ucqar dağ kəndlərini də oyadır. Böyük dövlətlərin siyasətinin, dünyanı yenidən bölmək planlarının acı nəticəsi olan müharibənin gətirdiyi faciələri gözləri ilə görüb salamat geri qayıdan, eləcə də Bakı neft mədənlərində işləmiş Vahan, Suren, Şahmərdan yeni cəmiyyət uğrunda mübarizənin ilk müjdəçiləridir. Yazıçı romanda həyat həqiqətinə sadiq qalıb, görüb müşahidə etdiyi gerçəklikləri qələmə alıb.
“Zəngəzur”un dili o qədər sadə, aydın, rəvandır ki, sanki şirin bir nəğmə dinləyirsən, ya səlis, həzin musiqili, zəngin təbii gözəlliklərlə dolu şeir dinləyirsən. Bu cümlələrdən yazın, gül-çiçəklərin ətri gəlir, quşların cəh-cəhi eşidilir, gözlər önündə lövhə canlanır, özünü təbiətin qoynunda sanırsan.
Bakı, "Nağıl Evi", 2013, 532 / 448 səh. 15x21, bərk cild
ISBN 978-9952-21-079-8
(2 cilddə)
“Zəngəzur” romanı hər şeydən əvvəl XX əsrin əvvəlindəki Zəngəzur mahalının, onun sakinlərinin yaşam mənzərəsidir. Burda daha çox qara, acı lövhələr üstünlük təşkil edir; kasıbçılıq, aclıq, səfalət, yoxsulluq içində üzülən, hakimiyyət, torpaq, var-dövlət sahiblərinin azğınlığı, ərşə dayanan zülmü, heç bir əxlaq, ölçü-biçiyə sığmayan qudurğanlığı, acgözlüyü, hərisliyi, harınlığı...Və bir də gecə-gündüz fikri, xəyalı ancaq acından ölməmək üçün çalışan zəhmətkeş insanların mənəvi dünyası, əxlaqi təmizliyi, abır-həyası, dostluğa, duz-çörəyə sədaqəti, ailə dəyərlərini, namus, ismətini qorumaq üçün hətta, ölümə getməyə belə hazır olmaları, övlada, valideynə məhəbbəti bu insanları birləşdirən səciyyəvi cəhətlərdir, ağır töycü, biyar altında inləsələr də ancaq yenə də gələcəyə inamlarını itirmirlər. Onlar sidq ürəklə bir olan Allaha inanır, ürəkdən tapınır, başlarına gələn qəza-qədəri, kasıbçılığı da o gözəgörünməzin alın yazısı hesab edir, ona görə də yaxşı-pis hər şeyi ondan yalvarıb diləyirlər, içlərindəki etirazı da bu qorxu səbəbilə boğmağa çalışırlar. Bu əsər Zəngəzur kəndlilərinin əxlaq, mənəvi dəyərlər toplusudur. Zəhmətkeş kəndli Nəbi, həyat yoldaşı Güləndam, qızı Növrəstə, oğlu Yusif yaşadıqları dağların havası kimi təmiz, saf insanlardır, sadə, səmimi ailədirlər. Onlar nə qədər əziyyət çəkib əkib becərsələr də, yenə səfalət içində yaşayırlar, çünki əldə etdikləri məhsulun çox hissəsini var-dövlət xəstəsi mülkədar Hacı Atakişi, yaxud erməni qolçomaq Baqrat qamarlayıb əllərindən alır. Onların hər ikisi yoxsul kəndlilərə qarşı nə qədər amansızdırsa, çar hökumətinin yerli nümayəndələrini görəndə quzuya dönürlər, onların xoşuna gəlmək üçün hər dona girir, yaltaqlanır, əyilir, rüşvət verir, yalan danışırlar. Ailə üzvləri də onların əlindən beziblər, ancaq qarın dolusu yemək xatirinə qorxudan susurlar, yoxsul Nəbinin, Aşotun ailəsində olan mehribançılıqdan bunlarda əsər-əlamət yoxdur. Hacı Atakişinin oğlu Fərman da atasının tökdüyün yığışdırıb, ona nifrət edən saf qəlbli Növrəstənin bütün etirazlarına baxmayaraq onu ələ keçirməyə çalışır.
Təbii ki, o dövrün qanun-qaydaları elə idi ki, «Zəngəzur»un sovet sezurasından keçməsi üçün müəllif əsərində dostluq, qonşuluq motivlərinə geniş yer verməli idi. Əslində elə müharibəni pisləmək, fitnə-fəsada bais olanları tənqid etmək hər bir yazıçının vəzifəsidir, mənəvi borcudur. Bu mənada Əyyub Abbasov bütün xalqların sülh, əmin-amanlıq şəraitində yaşamasını arzulayırdı. O bilirdi ki, öz millətini qırğına, fəsada, cinayətə təhrik edən birinci növbədə elə öz xalqının düşmənidir. Yazıçı fakt və dəlillərlə, eləcə də öz gözləri ilə gördüyü hadisələrin köməyi ilə daşnakların məkrli siyasətlərini sərrast qamçılayaraq, onların rəhbərlərinin rəzil portretlərini realist lövhələrlə təqdim edib.
Zəngəzurun ötən əsrin əvvəllərində real mənzərəsi belə idi ki, burada müsəlman türklər və kürdlər xristian ermənilərlə qonşu, dost olaraq yaşayır, birlikdə əkir, biçir, çörəyini, suyunu, ayran-qatığını bölüşür, dilləri, dinləri ayrı olan müsəlman, erməni ağalarının zülmündən cana doyur, təngə gəlir, ağır gündə bir-birinə arxa olur, dərdlərini, xoş günlərdə, xeyir xəbərlərdə sevinclərini bölüşürlər. Bu onların yaşam tərzi idi, hər millətin özünün gendən, mentalitetdən gələn sənət, peşə qabiliyyətləri mövcud idi. Sənətkarlığı ermənilər yaxşı bacarırdısa, heyvandarlığı kürdlər, əkin-biçini müsəlmanlar daha yaxşı bilirdilər.
Növrəstə ilə Şahmərdanın, Surenlə Siranuşun saf məhəbbəti, çətinliklərə sinə gərmələri, bir-birilərinə qovuşmaq həsrəti, bu yolda göstərdikləri cəsarət, gənclərin səmimi duyğuları, könül çırpıntıları romanda lirik, bədii detallarla təsvir olunub. Suren rus strajniklərinin əlindən qurtulub qaçanda ən etibarlı sığınacaq yeri kimi Şahmərdangilin evin seçir, həbsdən xilas olur.
Ancaq zaman dəyişir, daha aşağılar köhnə qayda ilə yaşaya bilmir, yuxarılar da idarə edə bilmirlər, narazılıq kortəbii də olsa, aşıq-aşkar büruzə verir, Peterburqdan gələn xəbərlər əyalətlərə də çatır, fəhlə və kəndlilərin öz haqları uğrunda mübarizəyə başlaması ucqarlardakı insanlarda da mübarizə əzmi yaradır. Xüsusilə Birinci Dünya Müharibəsində dünyaya hökm edən Çar Rusiyasının, Romanovlar sülaləsinin əbədi, məğlubedilməz imicinin dağılması onları da ruhlandırır, şimaldan əsər küləklər ucqar dağ kəndlərini də oyadır. Böyük dövlətlərin siyasətinin, dünyanı yenidən bölmək planlarının acı nəticəsi olan müharibənin gətirdiyi faciələri gözləri ilə görüb salamat geri qayıdan, eləcə də Bakı neft mədənlərində işləmiş Vahan, Suren, Şahmərdan yeni cəmiyyət uğrunda mübarizənin ilk müjdəçiləridir. Yazıçı romanda həyat həqiqətinə sadiq qalıb, görüb müşahidə etdiyi gerçəklikləri qələmə alıb.
“Zəngəzur”un dili o qədər sadə, aydın, rəvandır ki, sanki şirin bir nəğmə dinləyirsən, ya səlis, həzin musiqili, zəngin təbii gözəlliklərlə dolu şeir dinləyirsən. Bu cümlələrdən yazın, gül-çiçəklərin ətri gəlir, quşların cəh-cəhi eşidilir, gözlər önündə lövhə canlanır, özünü təbiətin qoynunda sanırsan.
Bakı, "Nağıl Evi", 2013, 532 / 448 səh. 15x21, bərk cild
ISBN 978-9952-21-079-8
No comments:
Post a Comment